Kiểm soát rủi ro AI trong suốt vòng đời hệ thống: Góc nhìn pháp lý và so sánh quốc tế theo MICA - EU

( Bài viết của Luật sư Vũ Ngọc Dũng - Công ty Luật 911 )

I. Mở đầu

Trí tuệ nhân tạo (AI) đang trở thành làn sóng công nghệ cách mạng tổng lực trong thời đại số. Tuy nhiên, sự lan rộng và tự học của AI đã đặt ra nhiều rủi ro mới đối với pháp luật và xã hội, đặc biệt trong việc truy cập dữ liệu, đảm bảo minh bạch, giải trình và trách nhiệm pháp lý. Vì vậy, việc kiểm soát rủi ro AI theo vòng đời hệ thống đã trở thành tiêu chuẩn đạo đức và pháp lý mới trên thế giới.

II. Các giai đoạn vòng đời AI và rủi ro đặc thùng

1. Thiết kế & đào tạo

• Rủi ro: Dữ liệu thiên vị, mục tiêu sai lệch, định kiến trong mô hình.

• AI Act – Điều 6, 9, 10: Quy định AI có rủi ro cao phải đánh giá tác động, thiết lập quy trình QLCL và ghi nhận truy vết.

• Khuyến nghị cho Việt Nam: Quy định rõ về trách nhiệm người thiết kế, yêu cầu đánh giá đạo đức trước khi huấn luyện.

2. Triển khai & vận hành

• Rủi ro: Hành vi AI thay đổi, sai lệch theo thời gian, lỗi khó truy vết.

• AI Act – Điều 28, 29, 54: Yêu cầu AI phải giải trình được, cho phép người dùng khiếu nại, có quy trình giám sát AI.

• Khuyến nghị: Phát triển sandbox AI, buộc có giao diện giám sát con người với hệ thống AI quan trọng.

3. Kết thúc vòng đời & lưu trữ

• Rủi ro: Rò rỉ dữ liệu, đảm bảo xoá dữ liệu nhạy cảm, không rõ trách nhiệm sau thu hồi.

• AI Act – Điều 61, 65: Yêu cầu doanh nghiệp phải giám sát và báo cáo nguy cơ AI sau khi áp dụng thực tế.

• Khuyến nghị: Sửa Luật An ninh mạng và Bảo vệ Dữ liệu để yêu cầu xử lý hậu AI.

III. So sánh kinh nghiệm quốc tế

IV. Kiến nghị cho Việt Nam

1. Luật hóa toàn bộ vòng đời AI: Thêm chương trong Luật Công nghiệp Công nghệ số hoặc ban hành Luật AI.

2. Tiêu chuẩn AI bắt buộc: Ban hành bộ ISO/IEC 42001:2023 tại Việt Nam.

3. Thiết lập cơ quan giám sát AI: Thuộc Bộ TT&TT hoặc VPCP.

4. Chính sách minh bạch hoạt động AI cao rủi ro: Bắt buộc đánh giá, công khai trước khi triển khai.

5. Xây dựng sandbox AI: Cho phép thử nghiệm AI có giám sát pháp lý và chuyên môn.

V. Kết luận

AI là xu hướng tăng trưởng mới, nhưng chỉ có thể phát triển bền vững nếu được đi kèm hệ thống pháp luật kiểm soát rủi ro toàn diện. Việt Nam cần định hình chiến lược AI quốc gia trên căn cứ so sánh quốc tế như AI Act (EU), AI Verify (Singapore) và khuyến nghị OECD để tránh đắt nước bị thụ động trên sóng công nghệ mới.